Noorwegen geeft LESSLA-leerders een eerlijke toetskans

Hoe ontwikkel je een goede, betrouwbare en faire toets voor inburgeraars die heel weinig onderwijservaring en nauwelijks enige toetservaring hebben? Met andere woorden, hoe maak je een goede toets voor LESSLA-leerders? Dat vroeg Cecilie Carlsen-Hamnes van het Noorse instituut voor volwasseneneducatie (VOX) zich af. Noorwegen had daar nog geen ervaring mee, want tot voor kort hoefden laagopgeleiden (anders dan in Nederland) geen inburgeringstoets af te leggen om een permanente verblijfsvergunning of een paspoort te krijgen. Nu moet dat wel (een politieke beslissing waar toetsontwikkelaars geen controle over hebben).

Cecilie Carlsen vertelde op de LESLLA-conferentie hoe zij daarbij te werk zijn gegaan. Belangrijk voor een faire toets is dat alle kandidaten een gelijke kans krijgen om de toets te halen, dat de taalvaardigheid op een stabiele en betrouwbare manier gemeten kan worden, dat er voldoende voorbereidingsmateriaal is en dat er goed gecommuniceerd wordt met alle betrokkenen. Dat is een dubbele uitdaging voor migranten die als analfabeet naar Noorwegen kwamen en die een testsituatie vaak nogal ongewoon en lastig vinden.

Migranten krijgen in Noorwegen, afhankelijk van vooropleiding, drie verschillende trajecten aangeboden. Het eerste traject is, kort gezegd, voor de LESSLA-leerders. Zij krijgen tot maximaal 3000 uur gratis onderwijs in het Noors en kennis van de Noorse samenleving (hoor je dat Nederland?). Hoger opgeleiden krijgen minder uren. Kandidaten worden geacht voor mondelinge vaardigheden A2 of B1 te halen, en voor schriftelijke vaardigheden A1 of A2. Het examen Noors bestaat uit computertoetsen voor lezen, luisteren (adaptieve toetsen) en schrijven (ook op de computer). Het spreekvaardigheidsexamen is het voeren van een echt gesprek. Per jaar leggen ongeveer 20.000 kandidaten dit examen af.

Het Noorse toetsontwikkelteam heeft zich zo te horen goed voorbereid: ze hebben het onderzoek naar LESLLA-leerders goed bekeken, hebben advies gevraagd aan LESLLA-docenten en leerders, en ze hebben via vragenlijsten onder T2-docenten en LESSLA-docenten de meningen gepeild over wat wenselijk zou zijn. De eerste en een van de belangrijkste uitdagingen was dat de beperkte lees- en schrijfvaardigheid geen invloed mocht hebben op de mondelinge toetsen (geen schriftelijke instructies bij luisteren en spreken bijvoorbeeld). Dus veel werken met plaatjes, zowel voor de instructies als voor de antwoorden, zorgen dat elke vaardigheid apart een toetsscore krijgt en ervoor zorgen dat kandidaten die voor één onderdeel laag scoren, niet alles over hoeven te doen. Omdat deze groep ook weinig toetservaring heeft, zorgde het ontwikkelteam ervoor dat er geen hypothetische situaties (stel dat je...) in de items voorkomen, dat de taken relevant en vertrouwd zijn, dat leerders precies weten wat er van ze verwacht wordt en dat ze zo min mogelijk stress hebben.

Noorwegen koos ervoor om niet te werken met een gezakt/geslaagd criterium, maar om te werken met een glijdende schaal waarin elke kandidaat een score en een niveau-aanduiding krijgt (variërend van 'onder A1' tot 'B2'). Ook werden voor deze groep geen hulpmiddelen beschikbaar gesteld zoals een woordenboek, een spellingcheck of een grammaticacheck. Het idee daarachter is dat die extra hulpmiddelen eerder verstorend werken dan faciliterend. Een survey onder LESLLA-docenten liet zien dat de meerderheid het zeer met deze keuzes eens was. Cecilie Carlsen liet ook enkele gegevens zien over de eerste afnames van de toetsen en vergeleek daarbij de verschillende maten waarin de drie tracks (Leslla-leerders, middenopgeleiden en hoger opgeleiden) scoorden op de vier verschillende taalvaardigheden. In Nederland is er de afgelopen tijd veel gedebatteerd over de vraag waarom zo weinig inburgeraars slagen voor lezen A2 (rond de 50%) terwijl die percentages veel hoger liggen voor de andere onderdelen. Interessant was vooral het verschil tussen het slechtst gemaakte onderdeel en het best gemaakte onderdeel. Voor de LESSLA-leerders was bij A2 dat verschil meer dan 28% (63% haalde A2 bij luisteren en maar 36% bij schrijven) terwijl dat verschil voor de midden- en hoogopgeleiden 12 tot 14% was (bijvoorbeeld 85% voor luisteren en 71% voor schrijven bij de middengroep). In Noorwegen kennen ze dat verschijnsel dus ook, al was schrijven daar meer een probleem dan lezen.

Alfabetiseringscursisten een tweede taal leren met behulp van dans

Het was hartverwarmend om te zien dat aan de LESLLA-conferentie ook een delegatie uit Sicilië deelnam, het eiland waar zoveel vluchtelingen aanspoelden en waar de universiteit zich volop inzet voor het eerste onderwijs aan vluchtelingen. Annemarie Nuwenhoud noemt in haar verslag van de conferentie al kort de presentatie van Florinda Pecoraro uit Palermo. En terecht, want zo vaak lees je niet dat iemand dans inzet in alfabetiseringscursussen. Hoe deed ze dat dan? Florinda Pecoraro studeerde taalkunde en dans, werkt als alfabetiseringsdocent en deed een interessant interventie-onderzoek in enkele alfa-groepen. Ze ging allereerst na hoe het zit met de verwervingsvolgorde bij het leren van een tweede of derde taal. In een paar groepen alfa-cursisten ging ze vervolgens na wat hun metalinguïstische vaardigheden zijn (wat weet een alfa-cursist eigenlijk over hoe een taal in elkaar zit), hoe ver ze gevorderd waren met het leren van hun tweede taal en waarin hun moedertalen verschilden van het Italiaans. En toen bedacht ze een interventie-project.

Ze ging haar bevindingen (ik vertel het in mijn eigen woorden na) verbinden met typologische kenmerken van de dans en in het bijzonder van een hedendaagse dans die Contact Improvisation wordt genoemd. Die vorm van bewegen gaat over – het woord zegt het al – met elkaar in contact treden en goed letten op wat de ander wel en niet kan. En het gaat, zoals bij al het dansen, over betekenis overbrengen en over ritme. En juist die twee dingen zijn ook essentieel bij taal en bij het leren van een nieuwe taal: betekenissen achterhalen en gevoel krijgen voor de ritmische structuur van de nieuwe taal in bijvoorbeeld zinsmelodie, prosodie, accenten en pauzes.

Florinda liet daarvan een paar mooie voorbeelden zien: bewegingen kun je heel goed inzetten om betekenissen van woorden of zinnen uit te beelden en over te dragen en eventueel ook vormkenmerken van letters, ritme en beat om gevoel te krijgen voor hoe het Italiaans klinkt en hoe een zin of woord gestructureerd is (denk bijvoorbeeld ook aan lettergrepen klappen door jonge kinderen). Ze vertelde er ook bij dat na enig aanvankelijk ongemak bij de leerders dat samen bewegen juist zorgde voor een veilig gevoel en onderling vertrouwen in de groep. Florinda wil graag verder gaan met haar onderzoek en nog meer ideeën uitproberen. We horen graag meer over dat vervolg.

© 2009-2024 Uitgeverij Boom Amsterdam

De artikelen uit de (online)tijdschriften van Uitgeverij Boom zijn auteursrechtelijk beschermd. U kunt er natuurlijk uit citeren (voorzien van een bronvermelding) maar voor reproductie in welke vorm dan ook moet toestemming aan de uitgever worden gevraagd:

Behoudens de in of krachtens de Auteurswet van 1912 gestelde uitzonderingen mag niets uit deze uitgave worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch door fotokopieën, opnamen of enig andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Voor zover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikelen 16h t/m 16m Auteurswet 1912 jo. Besluit van 27 november 2002, Stb 575, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoeding te voldoen aan de Stichting Reprorecht te Hoofddorp (postbus 3060, 2130 KB, www.reprorecht.nl) of contact op te nemen met de uitgever voor het treffen van een rechtstreekse regeling in de zin van art. 16l, vijfde lid, Auteurswet 1912. Voor het overnemen van gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16, Auteurswet 1912) kan men zich wenden tot de Stichting PRO (Stichting Publicatie- en Reproductierechten, postbus 3060, 2130 KB Hoofddorp, www.cedar.nl/pro).

No part of this book may be reproduced in any way whatsoever without the written permission of the publisher.