Als ook de Eerste Kamer instemt met het voorstel, wil de minister dat per 1 juli 2017 het participatieverklaringstraject verplicht is voor nieuwkomers. Het gaat daarbij om asielmigranten, maar ook om migranten die komen in het kader van gezinsvorming of gezinshereniging.

Het participatieverklaringstraject bestaat uit een inleiding in de Nederlandse kernwaarden en de ondertekening van de participatieverklaring. Via dit traject laten gemeenten nieuwkomers kennis maken met de rechten en plichten en de fundamentele waarden van de Nederlandse samenleving. Het traject wordt afgesloten met het ondertekenen van een verklaring. Daarmee verklaart de nieuwkomer kennis te hebben genomen van de waarden en spelregels van de Nederlandse samenleving, deze te respecteren en actief een bijdrage te willen leveren aan die samenleving.

Daarnaast is met de wijziging in de Wet inburgering vastgelegd dat gemeenten aan asielmigranten maatschappelijke begeleiding gaan aanbieden. Daarmee worden deze migranten wegwijs gemaakt in hun woonplaats. Gemeenten hebben de ruimte om de maatschappelijke begeleiding deels zelf in te vullen, bijvoorbeeld bij hulp rond de start van de inburgering of kennismaking met lokale organisaties. Zo krijgen gemeenten meer regie op de inburgering van lokale nieuwkomers. Het budget voor gemeenten is hiervoor verhoogd van 1000 euro naar 2370 euro per asielmigrant.

Inburgeringsplichtigen die verwijtbaar weigeren de verklaring te ondertekenen kunnen een boete van maximaal 340 euro krijgen. Deze boete kan herhaald worden. Daarnaast leidt het niet voldoen aan het gehele inburgeringsexamen ertoe dat er geen permanente verblijfsvergunning wordt verstrekt en dat het Nederlanderschap niet verkregen kan worden.