Sinds 2002 verzamelt de Taalunie wetenschappelijke studies over onderwijs Nederlands in de HTNO-databank (Het Taalonderwijs Nederlands Onderzocht). Niet alleen onderzoek naar moedertaalonderwijs is in de databank te vinden, maar ook publicaties over NT2-onderwijs komen aan bod. Het Algemeen Secretariaat van de Taalunie heeft recent een nieuwe analyse uitgevoerd naar de trends en hiaten in het onderzoek over NT2-volwassenenonderwijs dat in de databank te vinden is.

Achtergrond van de databank

De HTNO-databank wordt jaarlijks aangevuld met beschrijvingen van nieuwe publicaties over het onderwijs Nederlands. Het gaat daarbij om empirisch onderzoek dat in wetenschappelijke tijdschriften is verschenen. In de databank zijn publicaties van 1969 tot nu te vinden die zijn uitgevoerd in Nederland, Vlaanderen of Suriname. Het doel van de databank is om de kloof tussen onderzoek en onderwijs, die veel betrokkenen in de onderwijswereld blijken te ervaren, te dichten (Olijkan & De Weger, 2012). Deze kloof wordt volgens de onderwijswereld zelf voornamelijk veroorzaakt door een gebrek aan tijd om wetenschappelijke artikelen te lezen (Andringa & Van Beuningen, 2019). Daarom bevat de databank korte samenvattingen van wetenschappelijke publicaties.

Binnen de databank kan worden gezocht naar artikelen met de filters 'onderwijstype', 'doelgroep', 'domein', 'regio', 'onderzoeksthema', 'type respondenten' en 'methode van dataverzameling' (Taalunie, z.d.).

NT2-onderzoek: feiten en cijfers

In totaal zijn op dit moment1 2689 publicaties in de HTNO-databank opgenomen. Dit aantal is met 993 publicaties gestegen ten opzichte van 2014. Van dit totale aantal gaan 171 publicaties over het NT2-onderwijs voor volwassenen, terwijl dat er in 2014 nog maar 63 waren. Het aantal artikelen over NT2-onderwijs is dus relatief meer gestegen dan het totale aantal artikelen in de databank. Het aandeel onderzoeken naar NT2-onderwijs voor volwassenen beslaat nu 6,4% van het totale aantal publicaties in de databank, tegenover 3,7% in 2014.

In 2014 was het merendeel van het onderzoek naar NT2-volwassenenonderwijs uitgevoerd in Nederland en dat is nog steeds het geval. In tabel 1 is het aantal publicaties over NT2-volwassenenonderwijs in de HTNO-databank in 2014 en in 2024 weergegeven, verdeeld over publicatieregio's en domeinen. De gegeven percentages geven het aandeel van het totaal aantal publicaties over NT2-volwassenenonderwijs aan. De percentages komen samen steeds uit op meer dan 100%, omdat sommige onderzoeken in zowel Vlaanderen als Nederland zijn uitgevoerd en op verschillende domeinen betrekking hebben.

Tabel 1: Aantal publicaties over NT2-volwassenenonderwijs in de HTNO-databank in 2014 en in 2024

Focus NT2-onderzoek: domeinen in beeld

De publicaties in de databank zijn ingedeeld in domeinen, op basis van de indeling van Hoogeveen en Bonset (1998). Net als in 2014 behandelen de meeste publicaties onderzoek binnen het domein mondelinge taalvaardigheid. In het NT2-onderwijs ligt hier vaak meer nadruk op, aangezien NT2-leerders meestal al hebben leren lezen en schrijven in hun moedertaal (Kuiken, 2014). Het aandeel van onderzoek naar leesonderwijs is iets toegenomen, terwijl de aandacht voor schrijfonderwijs juist iets is afgenomen. In verhouding is er ook minder onderzoek gedaan naar alfabetisering, woordenschat, taalbeschouwing en taal bij andere vakken. Dit valt te verklaren door de flinke stijging van het aandeel onderzoeken die als 'domeinoverschrijdend' zijn aangemerkt.

Binnen dit domein zijn publicaties gecategoriseerd die niet onder een ander domein vallen, of die juist bij meerdere domeinen passen. Hierbij valt bijvoorbeeld te denken aan onderzoek naar de invloed van leeftijd en geslacht op het leren van een tweede taal, diversiteit in het onderwijs of attitudes van of tegenover NT2-leerders. De relatief grote stijging van het aantal publicaties in dit domein is interessant en toont wellicht aan dat de focus binnen het onderzoeksgebied van onderwijsgerichte onderwerpen naar meer externe factoren aan het verschuiven is.

Onderzoeksthema's

Naast de filters 'regio' en 'domein' zijn de publicaties binnen de databank te verdelen in thema's. Deze thema's zijn 'professionalisering', 'beginsituatie', 'taalontwikkeling', 'onderwijsleermateriaal', 'onderwijsleeractiviteiten', 'evaluatie van onderwijsopbrengsten', 'doelstellingen' en 'beoordelingsinstrumenten'. In figuur 1 is de huidige verdeling van thema's in de publicaties over NT2-volwassenenonderwijs weergegeven. Gegevens over de verdeling van thema's in de databank in 2014 zijn helaas niet bekend. Het thema 'beginsituatie', met bijvoorbeeld onderzoeken over de invloed van leeftijd of opleidingsniveau op de verwerving van de nieuwe taal, is het meest belicht binnen dit onderzoeksgebied. Ook het thema 'onderwijsleeractiviteiten', waaronder bijvoorbeeld publicaties over nieuwe lesvormen en strategieën vallen, komt relatief veel aan bod. De thema's 'professionalisering', 'doelstellingen' en 'onderwijsleermateriaal' zijn nog weinig belicht in het onderzoek naar NT2-volwassenenonderwijs.

Figuur 1: Thema's van publicaties NT2-volwassenenonderwijs (2024)

Aanbevelingen voor een onderzoeksagenda

Enkele van de onderwerpen die Kuiken (2014) aandraagt voor een onderzoeksagenda zijn inmiddels belicht in het onderzoek dat in de databank te vinden is. De rol van leeftijd in het NT2-volwassenenonderwijs is uitgebreid onderzocht, en ook verschillen tussen leerders, zoals moedertaal en opleidingsniveau, komen breed aan bod. Daarnaast komt de variatie in output van leerders inmiddels vaker aan het licht.

Andere onderwerpen uit de voorgestelde lijst komen wel aan de orde, maar zouden nog meer aandacht verdienen. Zo is er in een aantal onderzoeken gekeken naar de behoeften van NT2-leerders in het hoger onderwijs, maar er zou meer onderzoek gedaan kunnen worden naar de rol van de instructietaal. Ook is er onderzoek gedaan naar de effecten en toepassing van de nieuwe inburgeringseisen van 2013, maar aangezien deze in 2022 weer zijn veranderd in zowel Vlaanderen als Nederland, blijft dit een relevant thema. Een ander onderwerp dat steeds belangrijker wordt, is het gebruik van nieuwe digitale leermiddelen en het toepassen van hybride lesvormen in het NT2-onderwijs. Hier is wel onderzoek naar gedaan, maar door de snelle veranderingen op dit gebied en de invloed van de coronapandemie blijft ook dit onderwerp relevant in toekomstig onderzoek. Hieronder valt ook de snelle ontwikkeling van AI en de invloed daarvan op het onderwijs.

Een aantal onderwerpen uit de voorgestelde onderzoeksagenda is ook nog niet of nauwelijks belicht. Er kan meer focus worden gelegd op verwervingsvolgordes binnen NT2 en de toepassing daarvan in het onderwijs. Ook de effecten van meertaligheid komen nog weinig aan de orde. Verder is er nog nauwelijks longitudinaal onderzoek gedaan binnen het NT2-volwassenenonderwijs. Het ontbreekt ook aan studies die zich toespitsen op specifieke 'nieuwe' groepen cursisten, zoals Oekraïners.

Naast de thema's uit de onderzoeksagenda van Kuiken (2014) is er een aantal nieuwe relevante onderwerpen die al aan bod komen in de databank, maar waaraan meer aandacht kan worden besteed. 'Diversiteit' wordt een steeds belangrijker thema binnen de maatschappij en dus ook in het NT2-onderwijs. Onderzoek naar meer taalvariëteiten in de les, maar bijvoorbeeld ook naar de representatie van een diverse groep mensen in NT2-lesmethoden lijkt dan ook interessant. Daarnaast blijkt uit een studie van Andringa en Godfroid (2020) dat er in het onderzoek naar tweedetaalverwerving een grote kans op niet-representatieve steekproeven is, waarbij praktisch opgeleiden sterk ondervertegenwoordigd zijn. Het is dus van belang dat er ook in het Nederlandse taalgebied meer onderzoek wordt gedaan onder praktisch opgeleiden en laaggeletterden. Verder is 'alfabetisering' een relevant onderzoeksthema, omdat recent het referentiekader Geletterdheid en tweedetaalleren ten behoeve van talige integratie van volwassen migranten is gepubliceerd (Nederlandse Taalunie & Raad van Europa, 2024).

Uit de verdeling over domeinen en thema's in de databank blijkt dat onderzoek naar professionalisering, doelstellingen, taalbeleid, woordenschat en literatuur in het NT2-onderwijs nog meer onder de aandacht gebracht kan worden. Het zou ook interessant zijn om de toepassing van taalbeschouwing in het onderwijs meer te onderzoeken. Ten slotte is het van belang dat wordt gekeken naar de toepassing van wetenschappelijke inzichten in de praktijk, zodat de kloof tussen onderwijs en onderzoek kan worden verkleind.

Conclusie: toekomstige onderzoekskansen

Hoewel het aandeel van het onderzoek naar NT2-volwassenenonderwijs in de HTNO-databank de afgelopen jaren is toegenomen, blijft het nog steeds relatief klein. Het domein dat binnen het onderzoek naar NT2-onderwijs het meest aan bod komt is mondelinge taalvaardigheid, maar een steeds groter aandeel van het onderzoek wordt gedefinieerd als 'domeinoverschrijdend'.

Er zijn veel onderwerpen die relevant zijn om de komende jaren te onderzoeken als het gaat om NT2-volwassenenonderwijs. Aanbevelingen van interessante onderwerpen voor een onderzoeksagenda zijn:

• de invloed van de instructietaal in het hoger onderwijs voor NT2-leerders;
• de invloed van de nieuwe inburgeringseisen in Nederland en Vlaanderen;
• de toepassing en effecten van nieuwe digitale middelen en hybride lesvormen;
• verwervingsvolgordes bij het leren van Nederlands als tweede taal;
• de invloed van meertaligheid op het leren van Nederlands als nieuwe taal;
• longitudinaal onderzoek naar toepassingen in het NT2-volwassenenonderwijs;
• NT2-onderwijs voor 'nieuwe' groepen cursisten, zoals Oekraiënse vluchtelingen;
• aandacht voor diversiteit in lesmethoden en lesvormen;
• praktisch opgeleide en laaggeletterde leerders;
• alfbetisering.

© 2009-2025 Uitgeverij Boom Amsterdam

De artikelen uit de (online)tijdschriften van Uitgeverij Boom zijn auteursrechtelijk beschermd. U kunt er natuurlijk uit citeren (voorzien van een bronvermelding) maar voor reproductie in welke vorm dan ook moet toestemming aan de uitgever worden gevraagd:

Behoudens de in of krachtens de Auteurswet van 1912 gestelde uitzonderingen mag niets uit deze uitgave worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch door fotokopieën, opnamen of enig andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Voor zover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikelen 16h t/m 16m Auteurswet 1912 jo. Besluit van 27 november 2002, Stb 575, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoeding te voldoen aan de Stichting Reprorecht te Hoofddorp (postbus 3060, 2130 KB, www.reprorecht.nl) of contact op te nemen met de uitgever voor het treffen van een rechtstreekse regeling in de zin van art. 16l, vijfde lid, Auteurswet 1912. Voor het overnemen van gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16, Auteurswet 1912) kan men zich wenden tot de Stichting PRO (Stichting Publicatie- en Reproductierechten, postbus 3060, 2130 KB Hoofddorp, www.cedar.nl/pro).

No part of this book may be reproduced in any way whatsoever without the written permission of the publisher.