Een leerkracht van nieuwkomers tussen twaalf en achttien jaar krijgt 's morgens plots telefoon. Een zieke collega moet vervangen worden. Over een kwartier. Er is geen tijd meer om snel nog een les voor te bereiden, dus grist de leerkracht op hoop van zegen een mooi prentenboek uit de kast. De leerlingen zijn rumoerig – het lot van een onbekend gezicht –, maar zodra de leerkracht de eerste zin van het verhaal voorleest, keert de rust terug. Tot de kleinste jongen van de klas na een pagina of drie plots uitroept: 'Ik ken dit boek!' 'Wat leuk,' antwoordt de leerkracht verrast, 'las je dit verhaal dan in Ghana op school?' 'Nee hoor,' glunderde de jongen, 'mijn broer hoorde het verhaal gisteren bij jou in de klas en vertelde het mij op de bus naar huis. Nu zit het ook in mijn hart!'

Bovenstaande getuigenis uit de klaspraktijk mag duidelijk zijn: ook jongeren en volwassenen luisteren graag naar mooie, grappige, straffe of ontroerende verhalen. Dat ze daarbij actief en gemotiveerd verschillende vaardigheden oefenen, versterkt het belang van prentenboeken alleen maar. Voorlezen in de klas: niets dan voordelen.

Een positief effect

Dat voorlezen de taal- en leesvaardigheid van (jonge) kinderen bevordert, is algemeen bekend. Diverse internationale onderzoeksrapporten zijn eenduidig: 'voorlezen heeft een positief effect op de woordenschat van kinderen, op hun spelling, tekstbegrip, literaire competentie én sociaal-emotionele ontwikkeling' (Stessens en Kuypers, 2016). Onderzoek naar het belang van voorlezen aan (oudere) tweedetaalleerders is weliswaar zeer schaars, maar uit wat voorhanden is blijkt een gelijkaardige positieve invloed (onder meer Varela, 2008; Belsky, 2006; Smallwood, 1992). Ten eerste is voorlezen ook voor wie een tweede taal leert taalverrijkend. Nieuwe woorden worden aangeboden en bekende woorden worden herhaald in een andere context, waardoor ze steviger verankerd raken. Dit heeft dan weer een directe invloed op het tekstbegrip: hoe minder tijd je nodig hebt om in je geheugen naar de betekenis van afzonderlijke woorden te graven, hoe beter je je kunt concentreren op de betekenis van het geheel, zowel bij luister- als bij leesteksten.

Bovendien stelt voorlezen in een tweede taal hoge eisen aan de luisteraar, wat de luisterconcentratie en –vaardigheid bevordert. Verder modelleert de voorlezer mondelinge taalvaardigheid: het hardop lezen van een authentieke tekst maakt van hem/haar een uitstekend voorbeeld op het vlak van uitspraak, klemtoon en expressie. Voorlezen is ook erg ontspannend. Even hoef je niets anders te doen dan naar een verhaal te luisteren. Voor laaggeletterde taalleerders is voorlezen nog belangrijker, aangezien zij alleen op deze manier toegang krijgen tot (nieuwe) verhalen. Daarnaast stimuleert voorlezen het oplossingsgericht denken bij deze doelgroep. De luisteraar moet immers voortdurend causale en chronologische verbanden leggen. Tot slot leert de laaggeletterde taalleerder dat je door hardnekkig op details te focussen het geheel uit het oog verliest, wat het tekstbegrip niet ten goede komt. Of hoe begrijpend luisteren de basis voor begrijpend lezen vormt.

'Dit boek is niet voor kinderen, het is voor ons!'

Ook in de Nt2-klas is voorlezen dus belangrijk. Maar waarom zou je in godsnaam prentenboeken voorlezen? Bestaat er niets anders? Toch wel. Maar prentenboeken hebben zoveel troeven. Zeker in klassen met beginnende of laaggeletterde taalleerders zijn ze onmisbaar. Dankzij de maximale visuele ondersteuning zorgen deze boeken voor een beter tekstbegrip. Daardoor kan de taalleerder een verhaal aan dat maximaal twee niveaus hoger ligt dan het eigen begripsniveau. Nieuwe woordenschat of complexere grammaticale structuren kunnen opduiken zonder dat het verhaal aan begrijpelijkheid inboet. Deze complexere taal zorgt meestal voor een complexer verhaal, wat dan weer de motivatie ten goede komt. Bovendien zijn prentenboeken niet speciaal voor de taalleerder geschreven. Het zijn authentieke en betekenisvolle teksten die ingebed zijn in een bredere culturele context.

In tegenstelling tot de vaak (noodgedwongen) gekunstelde teksten in de leer- of leesmethode behandelen goedgekozen prentenboeken onderwerpen 'van vlees en bloed' die de taalleerder raken en/of prikkelen. Zo concludeerde een Amerikaanse cursiste na het lezen van Make way for ducklings, een Amerikaanse klassieker uit 1941: 'Dit boek is niet voor kinderen. Het is voor ons!' (LETC Teachers, 2011). En wie door een onderwerp gegrepen wordt, zal sneller overgaan tot taalproductie en bijvoorbeeld deelnemen aan discussies.

Bittere ernst

Een boek met eenden in de hoofdrol voorlezen aan een groep volwassen taalleerders die tussen de vele zorgen door een nieuwe taal moeten leren? Het klinkt haast als een misplaatste grap. Maar dat is het niet. Het is bittere ernst. Want wat de cursiste van de Amerikaanse docente ervaren heeft, is leesplezier. En laat net dit begrip brandend actueel zijn in Vlaanderen, waar verschillende actoren in het leesbevorderingslandschap onder de naam BoekenOverleg de krachten bundelden om vorige maand hun Actieplan Leesbevordering voor te stellen. Een van de speerpunten is het bevorderen van leesplezier bij álle taalleerders, ook deze in het volwassenenonderwijs. Leesplezier klinkt lichtvoetig, de gevolgen zijn dat niet: leesplezier kan het technisch en functioneel leren lezen mee ondersteunen, maar dat is lang niet alles.

Onderzoek toont aan dat het effect van leesplezier op taalgevoeligheid en op andere leercompetenties en vaardigheden groot is. Bijzondere aandacht krijgt het leesbevorderingsbeleid in Centra voor Basiseducatie. Bij deze doelgroep kan leesplezier een hefboom betekenen in het ontwikkelen van lees- en andere vaardigheden die broodnodig zijn om te kunnen functioneren in de maatschappij. Buitenlandse proefprojecten rond prentenboeken in het volwassenenonderwijs klinken alvast hoopvol (Rocha, 2011). De betrokken cursisten reageerden enthousiast, vonden de boeken uitdagend en motiverend, wilden ze graag herlezen of haalden ze zelfs in huis (Belsky, 2006).

Voorwaarden voor succes

Uiteraard heeft dit succesverhaal een staartje. Wie na het lezen van dit artikel vol goede moed Het dubbeldikke voorleesboek van Dikkie Dik meeneemt naar de klas, komt waarschijnlijk van een kale reis thuis. Alles valt en staat immers met de keuze van een geschikt prentenboek. Ook wat je met het boek doet, is cruciaal. Hoewel elke klas weer anders is, dragen volgende vuistregels bij tot succes:

1. Zoek een boek uit met een universeel thema dat aanzet tot reflectie en discussie.

2. Bereid het lezen goed voor. Activeer relevante woordenschat en verbind het thema met de leefwereld van de cursisten.

3. Kies een boek op het juiste niveau: niet te moeilijk maar ook niet te makkelijk.

4. Straal enthousiasme uit. Wees ervan overtuigd dat wat je doet zinvol en belangrijk is.

5. Expliciteer je doel. Vertel waarom je het boek leest en wat je wil bereiken.

6. Koppel betekenisvolle activiteiten aan het voorlezen. Dit hoeft niet altijd: genietend luisteren is immers net zo belangrijk. Maar sommige boeken zijn zo waardevol dat het haast jammer is om ze enkel te lezen.

Tot slot

Alle begin is moeilijk. Vraag raad aan een collega of aan de bibliothecaris. Snuister in de betere kinderboekhandel in je buurt. Speel in op de interesses van je groep. Faal en probeer opnieuw. Want, zoals de Engelse onderwijskundige Dylan Wiliam terecht opmerkt, alles werkt ergens, maar niets werkt overal. Behalve De gulle boom van Shel Silverstein dan. Die doet het altijd.

© 2009-2024 Uitgeverij Boom Amsterdam

De artikelen uit de (online)tijdschriften van Uitgeverij Boom zijn auteursrechtelijk beschermd. U kunt er natuurlijk uit citeren (voorzien van een bronvermelding) maar voor reproductie in welke vorm dan ook moet toestemming aan de uitgever worden gevraagd:

Behoudens de in of krachtens de Auteurswet van 1912 gestelde uitzonderingen mag niets uit deze uitgave worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch door fotokopieën, opnamen of enig andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Voor zover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikelen 16h t/m 16m Auteurswet 1912 jo. Besluit van 27 november 2002, Stb 575, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoeding te voldoen aan de Stichting Reprorecht te Hoofddorp (postbus 3060, 2130 KB, www.reprorecht.nl) of contact op te nemen met de uitgever voor het treffen van een rechtstreekse regeling in de zin van art. 16l, vijfde lid, Auteurswet 1912. Voor het overnemen van gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16, Auteurswet 1912) kan men zich wenden tot de Stichting PRO (Stichting Publicatie- en Reproductierechten, postbus 3060, 2130 KB Hoofddorp, www.cedar.nl/pro).

No part of this book may be reproduced in any way whatsoever without the written permission of the publisher.