Marc van der schouw bepleit de komst van het inzagerecht bij de inburgeringsexamens. Ook heeft hij de Partij van de Arbeid zover gekregen om daar in de Tweede Kamer en bij de Minister op aan te dringen. Er zijn volgens Van der Schouw verschillende argumenten. De belangrijkste zijn:

• je moet als kandidaat kunnen zien wat je goed en fout gedaan hebt;
• je moet als kandidaat kunnen controleren of je correct beoordeeld bent ;
• je moet als kandidaat kunnen zien of er niet toevallig fouten zijn gemaakt bij de beoordeling of berekening van je uitslag.

De laatste twee argumenten zijn terecht. Je moet staat kunnen maken op betrouwbare en correcte procedures. Net als bijvoorbeeld bij bloedonderzoek (is er een aanwijzing dat je ziekte x of y hebt) of bij APK-metingen (zijn de remmen nog intact en is de werking voldoende om zonder risico de weg op te gaan). Die controle kan alleen achteraf worden uitgevoerd.

De beoordeling en de uitslagberekening controleren

Bij examens wordt veel rekenwerk, zoals het bij elkaar nemen van de goed aangekruiste antwoordalternatieven bij vragen in een leesexamen, door de computer gedaan. Zulke programma's worden natuurlijk vooraf uitgebreid uitgetest en als ze kloppen dan hoef je niet elke kandidaat opnieuw apart te controleren. Dus bij examens met gesloten opdrachten en multiple choice beantwoording hoef je geen inzage te vragen om te controleren. Maar als je enorm twijfelt dan zou het recht op inzage – een controle op de juiste uitvoering van de procedures – aan de orde kunnen zijn. Het is natuurlijk wel de vraag of de kandidaat zelf die controle moet doen.

Zo'n controle achteraf is bijvoorbeeld ook geregeld bij de Staatsexamens NT2; een kandidaat die twijfelt, kan bij het CVTE daartoe een verzoek indienen en in overleg met de kandidaat wordt een objectieve buitenstaander aangewezen (bijvoorbeeld een inspecteur van het onderwijs). Die gaat dan namens de kandidaat controleren of de procedures goed zijn toegepast en of de uitslag op de juiste wijze tot stand gekomen is. Deze regel is er al ruim twintig jaar bij de Staatsexamens NT2. Ik denk dat de meeste Nt2-docenten er wel bekend mee zijn. In die twintig jaar zijn er wel enkele malen verzoeken ingediend, maar toen de verzoekers doorkregen dat ze zelf het examen niet mochten inzien, zagen zij altijd van een verzoek tot inzage af. Kennelijk vertrouwt men er wel op dat de procedures correct worden uitgevoerd.

Dan blijft natuurlijk nog het argument voor controle op een juiste beoordeling. Ook daar zijn kandidaten van de Staatsexamens Nt2 kennelijk niet ongerust over. In het openbare beoordelingsreglement (dat jaarlijks opnieuw door het college en door de minister wordt vastgesteld), wordt namelijk goed uitgelegd hoe de beoordeling tot stand komt. Ook wordt duidelijk gemaakt dat dezelfde spreekproducten en schrijfproducten door verschillende en goedopgeleide beoordelaars worden beoordeeld. Het oordeel komt tot stand nadat minimaal twee tot maximaal zeven verschillende beoordelaars naar het product van deze kandidaat gekeken of geluisterd hebben. Het eindoordeel is het gemiddelde van die oordelen. Natuurlijk zou een kandidaat die inzagerecht vraagt ook – via die derde persoon – een controle kunnen laten uitvoeren, om er zeker van te zijn dat de bedoelde, wettelijk vastgestelde procedure is gevolgd.

Geheimhouding bij landelijke centrale examens versus schoolexamens

Het is goed mogelijk dat Van der Schouw toch graag alles in het werk wil stellen om kandidaten de gelegenheid te geven om die beide soorten controles uit te voeren. Bij de Staatsexamens Nt2 is dat onmogelijk en ook bij de Inburgeringsexamens, naar ik heb begrepen. Er zijn heel veel examens waar dat voor geldt; allemaal geheime examens. De kandidaten krijgen geen gelegenheid tot het bestuderen van de examenopgaven, omdat die geheim zijn. De kandidaat zou er zijn voordeel mee kunnen doen als hem inzage wordt toegezegd. Meestal zijn geheime examens de examens die gebruikmaken van een itembank; opgaven worden per examen geselecteerd uit een itembank en voor elke afname worden nieuwe samenstellingen van opgaven gereed gemaakt en voorgelegd. Vooral examens die vaak worden afgenomen – zoals in Nederland de Inburgeringsexamens en de Staatsexamens Nt2 en Theorie-examens Rijvaardigheid – maken gebruik van itembanken. Ook in het buitenland zijn veel voorbeelden van zulke geheime examens; de grootste examens in de wereld zijn allemaal examens die van itembanken gebruik maken en dus van geheime opgaven. Van der Schouw stelt dat inzagerecht bij examens algemeen is, maar ik durf te stellen dat juist het omgekeerde algemeen is.

Inzagerecht bestaat er wel voor (interne) examens in het mbo en hbo, maar dat zijn allemaal eenmalige examens en tentamens. Ook de vo-examens in Nederland zijn eenmalige examens. Nadat het schriftelijk eindexamen is afgenomen (voor alle scholieren van dat jaar hetzelfde) worden het examen, de beoordeling en de puntentelling vrijgegeven. Scholieren kunnen zien wat ze goed of fout gedaan hebben, maar ze kunnen niets meer met die informatie. Ze kunnen hooguit een analyse uitvoeren van hun examen als ze heel veel fout gedaan hebben, en dat zal hen helpen bij de voorbereiding van de examens die ze dan volgend jaar moeten afleggen.

Foutenanalyse achteraf of vooraf

En hier zijn we bij het eerste argument van Van der Schouw. Inzage geeft je een gelegenheid om je eigen prestaties te beschouwen. Kandidaten kunnen, liefst samen met hun docent of een andere professional, zien welke fouten ze gemaakt hebben en wat ze een volgende keer beter moeten doen. Bij schrijf- en spreekproducten is redelijk goed te zien wat er allemaal fout gedaan is. Bij spreekproducten zal er wel zeker een bekwame en ervaren docent aan te pas moeten komen om een goede foutenanalyse te doen en passende voorstellen voor verbetering en oefening te kunnen geven. Bij de analyse van multiple choice fouten is dat nog erg lastig. Om te kunnen zien waarom de kandidaat zo vaak een fout antwoord heeft gekozen is wel een goede tekstuele of linguïstische analyse nodig. Maar het kan. Niettemin: de analyse is een achterafanalyse, en eigenlijk had de kandidaat die informatie liever vooraf gehad volgens mij.

Een foutenanalyse vooraf geeft de mogelijkheid om te zien waar nog aan gewerkt moet worden. Om die reden is het goed dat er van bijna alle examens veel voorbeeldexamens en proefexamens beschikbaar zijn. Met inbegrip van sleutels en beoordelingsvoorschriften. Dan kunnen cursisten daarmee oefenen en kunnen docenten hen helpen om zich te verbeteren en hun kans op slagen te vergroten. Het was dus beter geweest wanneer Van der Schouw het PvdA-congres een motie had voor laten leggen met de vraag om meer proefexamens met gedetailleerde uitgewerkte beoordelingsvoorschriften. Niet één, maar vijf of tien. Om goed te kunnen oefenen. Daar hebben de kandidaten veel meer aan dan aan inzagerecht.

In het voordeel van de kandidaat?

Dit verzoek om inzagerecht wettelijk te verankeren zal dus nooit in het voordeel van de kandidaten inburgeringsexamen kunnen uitpakken. Immers: wanneer echt elk examen achteraf openbaar gemaakt kan worden door kandidaten dan moet elk examen een uniek examen zijn. Dan moeten er in één klap meer dan 1000 kandidaten aan dat examen deelnemen om die ene goede statische analyse op de uitkomsten te kunnen uitvoeren. Dan kan zo'n examen dus maar een of een paar keer per jaar worden afgenomen en alleen in grote examenzalen o.i.d. Of het moet zijn dat er jaarlijks tientallen miljoenen euro's beschikbaar zijn om voor elke nieuwe gelegenheid, nieuwe examens te laten maken.

Kortom, het voorstel van Van der Schouw is een onnuttig voorstel; niet in het voordeel van de kandidaten, niet in het voordeel van de inburgering en – voorlopig - niet in het voordeel van de docenten. Men zal begrijpen dat de BVNt2 in het reguliere overleg met het ministerie van SZW daarom steeds opnieuw heeft aangedrongen op de spoedige komst van meerdere proefexamens die identiek zijn aan de echte examens. Daar hebben we wat aan.

© 2009-2024 Uitgeverij Boom Amsterdam

De artikelen uit de (online)tijdschriften van Uitgeverij Boom zijn auteursrechtelijk beschermd. U kunt er natuurlijk uit citeren (voorzien van een bronvermelding) maar voor reproductie in welke vorm dan ook moet toestemming aan de uitgever worden gevraagd:

Behoudens de in of krachtens de Auteurswet van 1912 gestelde uitzonderingen mag niets uit deze uitgave worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch door fotokopieën, opnamen of enig andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Voor zover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikelen 16h t/m 16m Auteurswet 1912 jo. Besluit van 27 november 2002, Stb 575, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoeding te voldoen aan de Stichting Reprorecht te Hoofddorp (postbus 3060, 2130 KB, www.reprorecht.nl) of contact op te nemen met de uitgever voor het treffen van een rechtstreekse regeling in de zin van art. 16l, vijfde lid, Auteurswet 1912. Voor het overnemen van gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16, Auteurswet 1912) kan men zich wenden tot de Stichting PRO (Stichting Publicatie- en Reproductierechten, postbus 3060, 2130 KB Hoofddorp, www.cedar.nl/pro).

No part of this book may be reproduced in any way whatsoever without the written permission of the publisher.